Andersom is niet hetzelfde...

Een tijdje geleden ging ik met een vriendin (verder in dit verhaal genoemd X) mee naar de bedrijfsarts. Ze had mij gevraagd om haar bij dit gesprek te ondersteunen, ze zag er namelijk als een berg tegenop.
Natuurlijk wilde ik dat voor haar doen.
De oproep was erg kort dag, dus er was weinig tijd om een tolk Gebarentaal te regelen. Omdat die vriendin graag wilde dat het gesprek door kon gaan, deed ze een oproep op Tolknet (het kenniscentrum op het gebied van inzetten van tolken Gebarentaal, www.tolknet.nl).
Een ons onbekende tolk meldde zich.

Op betreffende dag gingen we eerst samen thee drinken in een restaurant. Ook om even wat zaken door te bespreken, die van belang kunnen zijn tijdens het gesprek.
En toen was het tijd om te gaan..

Na even in de wachtkamer te hebben gezeten, kwam de arts ons ophalen. De tolk was er inmiddels ook.
Nadat we ons aan elkaar hadden voorgesteld, liepen we achter de arts aan naar zijn spreekkamer.

In de spreekkamer aangekomen, stelde de bedrijfsarts de benodigde vragen. Zijn vragen werden door de tolk in Gebarentaal vertaald, en de antwoorden van X werden vertaald naar gesproken Nederlands (dit wordt ook wel stemtolken genoemd).
Het hele gesprek vond dus plaats via die tolk.
Ik vond het zelf behoorlijk moeizaam gaan, voor mijn gevoel was er regelmatig sprake van miscommunicatie.
Ik besloot om de tolk te observeren, te kijken hoe ze de gebaren van X vertaalde in gesproken woorden.
Wat ik me op dat moment realiseerde, is dat er het gevaar bestaat, dat de tolk de gebaren en mimiek van een doof persoon op verkeerde wijze interpreteert.
Ik durf zelfs te beweren dat deze kans groter is, dan wanneer de vertaling andersom verloopt.
De tolk en de arts zijn van dezelfde afkomst, beiden zijn namelijk horend.
Ik denk dat het voor een tolk makkelijker is om vragen van de arts op de juiste manier te interpreteren en daarna goed te vertalen naar Gebarentaal. Maar andersom ontstond er twijfel hierover bij mij.

Dove mensen hebben minder gebaren tot hun beschikking om emoties te weergeven. De emoties worden duidelijk via de mimiek van de gebaarder.
Deze mimiek is zo ontzettend subtiel, dat wordt niet eens opgemerkt door horenden.
En dat viel mij in dit gesprek heel erg op.
Ik merkte dat de tolk deze subtiliteit niet doorhad, met als gevolg dat de vertaling niet meer klopte.

Ik ken de wereld van horende mensen goed. Ik weet hoe horende mensen onderling communiceren.
Ik heb het dan over manieren van omgaan met elkaar, gebruik van uitspraken, uitdrukkingen, manier van verwoorden van bepaalde belevingen, in bepaalde contexten.
Mijn vriendin is opgegroeid met dove ouders, haar halve familie is doof.
Voor haar is de horende wereld zoals voor Europeanen Japan is.

In dat gesprek met de bedrijfsarts, ging het over haar leven. En haar leven hing op dat moment van de tolk af. Een goede vertaling is bij zo'n gesprek verschrikkelijk belangrijk.
Ik vraag me af of mensen, in dit geval de arts en de tolk, zich dat realiseren?

En of dat niet genoeg was, werd de houding van de bedrijfsarts steeds akeliger. Ik zou zelfs durven beweren dat hij zijn oordeel al klaar had staan, wat het ook mocht zijn. Ik kon het niet aanzien en vroeg mijn vriendin of ik even wat mocht zeggen.
Allereerst heb ik toen die arts aangesproken op zijn vijandige houding, op zijn manier van vragen stellen. Daarna heb ik kort verteld waarom mijn vriendin ziek gemeld is.
Ik sprak hem aan in ZIJN taal, gesproken Nederlands. Wel ondersteund met gebaren, zodat mijn vriendin wist wat ik zei tegen hem.
En het ergste is dat hierdoor zijn houding omsloeg... hij werd poeslief.

Ik voelde me verdrietig, gefrustreerd en vooral boos! Door zijn onmacht zich aan te passen aan dove mensen, werd hij vijandig en stelde hij zich bevooroordeeld op jegens X.

Het lijkt me ontzettend belangrijk als bedrijfsartsen (vooral degene die veel dove mensen over de vloer krijgen) bijgeschoold worden over de dovengemeenschap, haar cultuur en haar taal. Dat ze zich bewust zijn van het feit dat ze iemand tegenover zich hebben zitten die op een andere manier communiceert en dat vooral ook respecteren.
En daarnaast is het van levensbelang dat tolken Gebarentaal realiseren dat alles valt of staat met hun vertaling op dat moment.

Het lijkt me ook dat meer bewustwording onder doven belangrijk is. Zij zouden meer eisen moeten stellen aan de kwaliteit en (stemtolk)vaardigheden van de tolk.
Pas geleden las ik in een artikel van Woord en Gebaar (een tijdschrift over de dovengemeenschap) dat doven meer moeten klagen (in dit geval bijvoorbeeld over de opstelling van de bedrijfsarts).
In deze wordt dan duidelijk hoe slecht dove mensen geïnformeerd zijn over hun rechten in de samenleving.
Er is nog een lange weg te gaan...

Oh ja... toen dat gesprek eindigde, heeft mijn vriendin gevraagd om de oproep voor het volgende bezoek eerder te verzenden. Zo is de kans voor haar groter dat ze haar eigen favoriete tolk Gebarentaal kan inzetten.
Kleine moeite, groot verschil!!